ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder) jest zaburzeniem neurorozwojowym związanym z nieprawidłowościami w formowaniu i selekcji synaps w korze przedczołowej w okresie dzieciństwa. Częstość jego występowania u dzieci szacuje się na 5-7%, natomiast u dorosłych na 2,5-4,5%. „Wyrośnięcie z ADHD” może się zdarzyć, jeśli w wieku nastoletnim dojdzie do skompensowania nieprawidłowości synaptycznych, jednak dzieje się tak tylko u niektórych osób.
Jak w przypadku większości innych zaburzeń funkcjonowania psychicznego, podłoże ADHD jest wieloczynnikowe. ADHD jest wynikiem złożonych interakcji między genami, strukturą i siecią połączeń neuronalnych mózgu oraz czynnikami środowiskowymi. Skomplikowana i złożona etiologia ADHD w praktyce klinicznej skutkuje różnorodną manifestacją jego objawów u różnych osób. Czynniki genetyczne (takie jak niektóre geny związane z dopaminą) mogą odgrywać istotną rolę w rozwoju zaburzenia aż w 75% przypadków. Dopamina i noradrenalina są kluczowymi neuroprzekaźnikami w rozwoju objawów ADHD. Dysregulacja neurotransmisji w zakresie dopaminy i noradrenaliny prowadzi właśnie do typowych objawów takich, jak: zaburzenia uwagi i kontroli impulsów. ADHD jest także związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem sieci neuronalnych obejmujących połączenia między korą przedczołową a innymi regionami mózgu, takimi jak prążkowie. Te nieprawidłowości niekorzystnie wpływają na zdolność do hamowania impulsów, utrzymywanie uwagi i przetwarzanie nagród.
Trzy główne grupy objawów w ADHD obejmują zaburzenia uwagi, nadmierną ruchliwość i impulsywność. Zaburzenia uwagi wiążą się z nieprawidłowościami w zakresie filtracji bodźców, selekcji istotnych informacji i nadmierną rozpraszalnością. Manifestują się m.in. „błądzeniem myślami”, myśleniem o tematach niezwiązanych z wykonywanym zadaniem, co utrudnia jego realizację. Współwystępujące deficyty w zakresie funkcji wykonawczych, pamięci roboczej i kontroli poznawczej przyczyniają się do trudności w organizacji, priorytetyzacji i inicjowaniu działań. Występują także problemy z utrzymywaniem koncentracji uwagi i wysiłku umysłowego koniecznego do kończenia rozpoczętych działań, szczególnie, jeśli działania te nie zapewniają wysokiego poziomu stymulacji. Z deficytem funkcji wykonawczych, a w szczególności hamowania reakcji, związana jest także impulsywność. Objawia się ona tendencją do natychmiastowego działania w odpowiedzi na pojawiające się bodźce, bez rozważenia ryzyka i konsekwencji.
Dysfunkcje w ADHD obejmują także procesy motywacyjne i wiążą się z potrzebą szybkiej gratyfikacji i trudnością z oczekiwaniem na odroczone w czasie pozytywne wzmocnienia. Badania pokazują, że osoby z ADHD mogą nadmiernie reagować na „nagrody”, gdy są one natychmiastowe, mają natomiast mniejszą zdolność do przewidywania i rejestrowania satysfakcji z działań, przy których gratyfikacja jest odroczona. Jedną ze stosowanych strategii pobudzania motywacji może być więc ciągłe poszukiwanie nowych, stymulujących bodźców, co może istotnie utrudniać realizację założonych celów długoterminowych i przyczyniać się do podejmowania ryzykownych zachowań.
Innym istotnym obszarem w ADHD jest dysregulacja emocjonalna, która jest związana z obniżeniem zdolności hamowania reakcji wywołanych silnymi emocjami i trudnościami z regulowaniem swojego stanu psychicznego w odpowiedzi na różne sytuacje życiowe. Deficyt w zakresie samoregulacji emocjonalnej może sprzyjać „zanurzeniu” się w odczuwanych emocjach i trudnościom z przeniesieniem uwagi na inne aspekty sytuacji, co mogłoby być pomocne w zmniejszeniu nasilenia odczuwanych intensywnych emocji. Nadmierna reaktywność emocjonalna może prowadzić do znacznych, niekontrolowanych zmian nastroju i zachowania, które mogą skutkować istotnymi trudnościami zarówno w funkcjonowaniu codziennym, jak i w relacjach interpersonalnych. Nierzadko zdarza się, że osoby z ADHD (szczególnie nierozpoznanym i/lub nieleczonym) doświadczały w dzieciństwie krytyki, braku akceptacji i niezrozumienia ich trudności ze strony otoczenia. Takie doświadczenia wraz trudnościami w regulacji emocji mogą przyczynić się do szczególnej wrażliwości na odrzucenie czy krytykę. Wyrazy dezaprobaty ze strony innych, nawet jeśli są tylko przewidywane, budzą silne emocje takie, jak: złość, lęk, wstyd, smutek, poczucie winy. Może to prowadzić do unikania relacji społecznych i utrwalania negatywnych przekonań na swój temat.
Nadmierna aktywność u dorosłych często manifestuje się w mniej zauważalny dla otoczenia sposób niż u dzieci – utrzymującym się niepokojem, napięciem, trudnościami z odprężeniem się i odpoczynkiem.
Podłożem neurobiologicznym wszystkich grup objawów ADHD są zaburzenia przetwarzania informacji w różnych obwodach neuronalnych związanych z korą przedczołową. W szczególności obniżona aktywność grzbietowo-bocznej kory przedczołowej prowadzi do zaburzeń funkcji wykonawczych i uwagi, które skutkują trudnościami z planowaniem, organizacją, inicjowaniem i kończeniem zadań oraz utrzymaniem wysiłku umysłowego. Prawidłowa aktywność kory przedczołowej wymaga optymalnej transmisji dopaminergicznej oraz noradrenergicznej, a zarówno niedobór, jak i nadmiar tych neuroprzekaźników może prowadzić do zaburzeń poznawczych. Stymulacja noradrenergiczna wzmacnia dany sygnał przez zwiększenie łączności w obrębie sieci przedczołowych, natomiast dopaminergiczna zmniejsza “szum”, zapobiegając nieprawidłowym połączeniom. Skutkiem niewystarczającej stymulacji w zakresie tych szlaków jest osłabienie odczuwania sygnałów, a wzmocnienie odczuwania „szumu”, co prowadzi do funkcjonalnych trudności typowych dla ADHD.
Podstawowe strategie terapeutyczne ADHD obejmują farmakoterapię i oddziaływania psychoterapeutyczne. Lekami pierwszego rzutu są leki należące do grupy stymulantów, w Polsce przede wszystkim metylofenidat, który jest zwykle skuteczny i dobrze tolerowany. Poza tym w zmniejszeniu nasilenia objawów ADHD pomocne mogą być takie leki, jak atomoksetyna czy bupropion. Niestety żadna z obecnie stosowanych form farmakoterapii nie zapewnia długoterminowej poprawy, która utrzymywałaby się po przerwaniu lub zakończeniu stosowania leków. Leki mogą być mogą znacznie poprawić koncentrację, zmniejszyć impulsywność, “chaos w głowie” i korzystnie wpłynąć na funkcjonowanie pacjentów, ale “nie leczą” z ADHD. Integralną częścią procesu terapeutycznego, kluczową dla uzyskania trwałej poprawy funkcjonowania, jest wdrażanie nowych strategii radzenia sobie z trudnościami, które mogą zastąpić niekonstruktywne nawyki i utrwalone schematy myślowe. Niezwykle pomocny w tym trudnym procesie jest program psychoedukacji. Nie tylko pomaga on w zrozumieniu doświadczanych trudności, ale także w rozwijaniu skutecznych strategie radzenia sobie z problemami organizacyjnymi, prokrastynacją, potrzebą stymulacji, dysregulacją emocjonalną. Specjaliści w KeyClinic opierają leczenie nie tylko na skutecznej i dobrze tolerowanej farmakoterapii, ale także na budowaniu w pacjentach świadomości, że ADHD jest stanem, którym można efektywnie zarządzać i zwiększaniu motywacji pacjentów do aktywnego uczestnictwa w leczeniu. Nasze doświadczenie pokazuje, że to najlepsza droga do uzyskania trwałej poprawy funkcjonowania i jakości życia osób z ADHD.
W sytuacji braku/niepełnej skuteczności, nietolerancji lub istnienia przeciwwskazań do stosowania farmakoterapii, alternatywną metodą leczenia może być przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS). Metoda ta, w przeciwieństwie do farmakoterapii, może mieć długotrwałe efekty, ponieważ opiera się na wzmacnianiu neuroplastyczności w obrębie prawostronnej grzbietowo-bocznej i brzuszno-bocznej kory przedczołowej, której niedostateczną aktywność w ADHD wykazały funkcjonalne badania obrazowe mózgu. TMS umożliwia więc ingerencję w patofizjologiczne mechanizmy leżące u podłoża ADHD. Szczególnie dobre efekty terapeutyczne obserwuje się w zakresie poprawy funkcji wykonawczych i uwagi.
W KeyClinic diagnostykę i leczenie ADHD prowadzimy zgodnie z najnowszymi wytycznymi:
U osoby z AuDHD współwystępują dwie odmiany neuroróżnorodności: ADHD i spektrum autyzmu. Osoby z AuDHD mogą doświadczać objawów z obu tych spektrów, co prowadzi do unikalnych wyzwań w zakresie funkcjonowania emocjonalnego, poznawczego i społecznego. Charakterystyczne dla osób z AuDHD jest połączenie objawów związanych z zarządzaniem uwagą, impulsywnością i nadaktywnością, z jednoczesnymi wyzwaniami związanymi z przetwarzaniem sensorycznym, funkcjonowaniem w relacjach społecznych oraz potrzebą porządku i rutyny. Diagnoza osób z AuDHD może pomóc w lepszym zrozumieniu własnych potrzeb i opracowaniu skutecznych strategii wspierających codzienne funkcjonowanie.
