Jaka jest przyczyna zaburzeń osobowości?
Zaburzenia osobowości są wynikiem złożonej interakcji czynników genetycznych, biologicznych, psychologicznych i społecznych, która prowadzi do utrwalonych i głębokich zmian w sposobie myślenia, odczuwania i zachowania. Badania wskazują,. że predyspozycje genetyczne mogą oddziaływać z czynnikami środowiskowymi np. osoby z określonymi cechami genetycznymi mogą być bardziej podatne na negatywne wpływy środowiskowe takie jak brak wsparcia społecznego, trudna sytuacja bytowa czy nieobecność opiekunów w dzieciństwie. Szczególne znaczenie w formowaniu się dysfunkcyjnych schematów przeżywania emocji, reagowania i zachowań mają traumatyzujące doświadczenia z okresu dzieciństwa, takie jak zaniedbanie czy wszelkie formy przemocy.
Jakie są rodzaje zaburzeń osobowości?
W dotychczasowych klasyfikacjach zaburzeń psychicznych wyróżniano specyficzne rodzaje zaburzeń osobowości, takie jak:
- osobowość paranoiczna
- osobowość schizoidalna
- osobowość dyssocjalna
- osobowość chwiejna emocjonalnie (z typami impulsywnym i borderline)
- osobowość histrioniczna
- osobowość anankastyczna (obsesyjno-kompulsywna)
- osobowość lękliwa (unikająca)
- osobowość zależna
Każdy z powyższych podtypów zaburzeń osobowości miał określone kryteria diagnostyczne, a diagnoza opierała się na stwierdzeniu tych specyficznych cech w funkcjonowaniu psychicznym badanej osoby.
Najnowsza klasyfikacja zaburzeń psychicznych ICD-11 rezygnuje z takiego sztywnego podziału zaburzeń osobowości na rzecz bardziej elastycznego podejścia koncentrującego się na indywidualnych cechach osobowości i poziomie dysfunkcji. W tym modelu nacisk kładzie się na ocenę ogólnej dysfunkcji osobowości, zamiast prób przypisania pacjenta do konkretnej kategorii. W ICD-11 różnice w manifestacji zaburzeń osobowości u poszczególnych osób opisywane są w odniesieniu do ciężkości zaburzenia i nasilenia specyficznych cech osobowości. Dzięki temu diagnoza w większym stopniu odzwierciedla złożoność i zmienność zaburzeń osobowości, jakie obserwujemy w praktyce klinicznej.
W ICD-11 wyróżnia się 5 głównych domen osobowości, które mogą być wyrażone w różnym stopniu u osób z zaburzeniami osobowości:
- negatywna emocjonalność: wysoka wrażliwość na stres, silne i szybko zmieniające się emocje, częste doświadczanie złości, smutku lub lęku.
- dystans emocjonalny: trudności w budowaniu i utrzymywaniu bliskich relacji, uczucie pustki lub izolacji.
- dyssocjalność: problemy z przestrzeganiem norm społecznych i zasad, impulsywność.
- dysinhibicja (rozhamowanie): trudności z kontrolą impulsów, skłonność do ryzykownych zachowań.
- anankastyczność (perfekcjonizm): nadmierna potrzeba kontroli, skłonność do obsesyjnego porządku.
Warto zwrócić uwagę, że w ICD-11 nie występuje zaburzenie osobowości typu borderline, wyróżniono natomiast “wzorzec borderline”, który można rozpoznać u osoby ze stwierdzonymi zaburzeniami osobowości, jeśli występują u niej takie cechy/zachowania jak:
- lęk przed porzuceniem i nasilone starania, by go uniknąć
- niestabilne i intensywne relacje interpersonalne
- niestabilny obraz siebie i poczucia własnej wartości
- tendencja do pochopnego działania w stanach wzburzenia emocjonalnego
- zachowania autoagresywne
- niestabilność emocjonalna
- przewlekłe poczucie pustki
- trudności w kontrolowaniu gniewu
Osoby z cechami borderline mogą doświadczać gwałtownych zmian nastroju – od intensywnej radości po głęboki smutek czy złość, często w krótkim czasie. Te wahania emocji mogą być bardzo wyczerpujące i trudne do kontrolowania, co może prowadzić do uczucia chaosu wewnętrznego. Często towarzyszy temu chroniczne uczucie pustki, które jest trudne do zapełnienia. Osoby z cechami borderline mogą mieć trudności z określeniem, kim są, co chcą osiągnąć i jakie wyznają wartości. Ta niestabilność tożsamości może prowadzić do częstych zmian planów życiowych czy celów zawodowych. Osoba może czuć, że „nie zna siebie”, co potęguje uczucie zagubienia. Wzorzec borderline manifestuje się trudnościami z samoregulacją emocjonalną, skutkującą m.in. problemami z radzeniem sobie ze stresem. Dla osób z tym zaburzeniem nawet codzienne sytuacje mogą być przytłaczające, prowadząc do wybuchów emocjonalnych lub wycofania. W relacjach interpersonalnych osoby z cechami borderline mogą gwałtownie przechodzić od idealizacji innych ludzi do ich dewaluacji, co prowadzi do konfliktów i rozstań. Lęk przed porzuceniem jest silny i może skłaniać do desperackich działań mających na celu uniknięcie bycia opuszczonym, co często potęguje trudności w relacjach. Osoba z cechami borderline może z jednej strony bać się odrzucenia, a z drugiej strony reagować złością lub wycofaniem, gdy czuje się zagrożona emocjonalnie.
Diagnostyka i leczenie zaburzeń osobowości w KeyClinic
Diagnostyka zaburzeń osobowości to kompleksowy proces prowadzony przez psychiatrę we współpracy z psychologiem. Proces ten obejmuje szczegółowy wywiad kliniczny, stosowanie standaryzowanych narzędzi diagnostycznych, ocenę spełnienia kryteriów diagnostycznych oraz wykluczenie lub potwierdzenie współwystępowania innych zaburzeń. Proces diagnostyczny pozwala na precyzyjne zidentyfikowanie rodzaju i stopnia zaburzeń osobowości oraz uwzględnienie specyficznych potrzeb pacjenta. Jednym z najważniejszych aspektów diagnostyki jest jej rola w planowaniu dalszego leczenia. Zaburzenia osobowości są złożone i różnorodne, dlatego terapia musi być dopasowana do konkretnego obrazu klinicznego. Właściwa diagnoza umożliwia dobranie odpowiednich metod terapeutycznych.
Psychoterapia jest główną i najskuteczniejszą metodą leczenia zaburzeń osobowości. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że leczenie zaburzeń osobowości wymaga cierpliwości i nieustannego zaangażowania ze strony pacjenta. Na początkowym etapie, terapia skupia się na psychoedukacji, budowaniu świadomości swoich emocji, nauce radzenia sobie z objawami. Psychoterapia pomaga także w rozpoznawaniu destrukcyjnych wzorców, które prowadzą do trudności doświadczanych w różnych obszarach życia. Umożliwia również rozwijanie zdrowszych mechanizmów radzenia sobie ze stresem i emocjami. Regularne sesje terapeutyczne pomagają pacjentom zbudować większą samoświadomość i poprawić zdolności komunikacyjne. Ważnym elementem terapii jest także praca nad budowaniem stabilniejszych relacji interpersonalnych.
Przy współistnieniu zaburzeń nastroju, lękowych, snu czy innych uciążliwych nasilonych objawów, możliwe jest włączenie farmakoterapii, trzeba jednak pamiętać, że fundamentem skutecznego leczenia zaburzeń osobowości, które umożliwia pacjentom długotrwałą poprawę funkcjonowania jest psychoterapia.
W KeyClinic procesy terapeutyczne prowadzone są w różnych nurtach [link do psychoterapia]. Po dokładnej analizie trudności i preferencji pacjenta, nasi specjaliści proponują podejście optymalne w danym przypadku.
